ภาคผนวก:รายการคำราชาศัพท์

เพื่อให้เข้าใจลำดับคำราชาศัพท์ ควรเข้าใจลำดับพระราชวงศ์ (และเทียบเท่า) ดังนี้

ลำดับ ๑)

• พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
• สมเด็จพระบรมราชินีนาถ

ลำดับ ๒)

• สมเด็จพระราชินี
• สมเด็จพระราชชนก, สมเด็จพระราชชนนี
• สมเด็จพระบรมราชกุมาร, สมเด็จพระบรมราชกุมารี
• สมเด็จพระยุพราช

ลำดับ ๓)

• สมเด็จเจ้าฟ้า

ลำดับ ๔)

• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ, พระองค์เจ้า(ชั้นเอก) ซึ่งเป็นพระราชโอรส พระราชธิดา ในพระเจ้าอยู่หัวทุกรัชกาล และ สมเด็จพระสังฆราช

ลำดับ ๕)

• พระเจ้าวรวงศ์เธอ, พระองค์เจ้า(ชั้นโท) ทั้งที่ทรงกรมและไม่ทรงกรม และพระวรวงศ์เธอ, พระองค์เจ้า(ชั้นตรี) ที่ทรงกรม

ลำดับ ๖)

• พระวรวงศ์เธอ, พระองค์เจ้า(ชั้นตรี) ที่ไม่ทรงกรม

ลำดับ ๗)

• หม่อมเจ้า

หมายเหตุ)

• พระภรรยาเจ้าในรัชกาลที่ ๖ ทุกพระองค์ ยกเว้น พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวีใช้คำราชาศัพท์เทียบเท่าพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า แต่พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ที่จะทรงใช้ราชาศัพท์เทียบเท่า สมเด็จเจ้าฟ้า

เกิด

• ทรงพระราชสมภพ (พระราชา, พระราชินี, พระบรมราชชนนี, พระยุพราช, พระบรมราชกุมาร, พระบรมราชกุมารี)
• ประสูติ, สมภพ (พระราชวงศ์ )

( ข้อยกเว้น วันเกิด เฉพาะสำหรับ พระเจ้าอยู่หัว, สมเด็จพระราชินี ใช้ วันพระบรมราชสมภพ )

เกิด

• ทรงพระราชสมภพ, มีพระบรมราชสมภพ, เสด็จพระราชสมภพ (พระมหากษัตริย์)
• ทรงพระราชสมภพ, มีพระราชสมภพ, เสด็จพระราชสมภพ (สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมุฏราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• ประสูติ (พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

อายุ

• พระชนมายุ (พระมหากษัตริย์, พระราชินี, พระบรมราชชนนี, พระยุพราช, พระบรมราชกุมาร, พระบรมราชกุมารี, สมเด็จเจ้าฟ้า) เช่น
  • พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเจริญพระชนมายุครบ 84 พรรษา ในวันที่ 5 ธันวาคม 2554
  • สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ มีพระชนมายุครบ 80 พรรษา ในปี 2555
  • สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงมีพระชนมายุครบ 6 รอบ 60 พรรษา
  • สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี สวรรคตขณะมีพระชนมายุ 94 พรรษา 240 วัน
  • สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงเจริญพระชนมายุครบ 84 พรรษา
  • พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี สิ้นพระชนม์ ขณะพระชนมายุ 80 พรรษา เศษ
• พระชันษา (พระองค์เจ้า, พระสังฆราช)
  • สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา ทรงสิ้นพระชนม์เมื่อพระชันษาได้ 73 ชันษา
  • สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรินายก เจริญพระชันษา 100 ปี ในวันที่ 3 ตุลาคม 2556
  • พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าอทิตยาทรกิติคุณ มีพระชันษา 26 ปี
• ชันษา (พระอนุวงศ์)
  • หม่อมเจ้าพูนพิศมัย ดิศกุล สิ้นชีพตักษัย สิริชันษาได้ 95 ปี

ลงชื่อ

• ลงพระปรมาภิไธย (พระมหากษัตริย์)เช่น
  • พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงลงพระปรมาภิไธยในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย
• ลงพระนามาภิไธย (พระราชินี, พระบรมราชชนนี, พระยุพราช, พระบรมราชกุมาร, พระบรมราชกุมารี, สมเด็จเจ้าฟ้า)
  • สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงลงพระนามาภิไธยในสมุดเยี่ยม
  • สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงลงพระนามาภิไธยที่ระลึก ที่โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร
  • พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ทรงลงพระนามาภิไธยเป็นที่ระลึก ที่หน้าถ้ำพระพุทธฉาย
• ลงพระนาม (พระองค์เจ้า, พระสังฆราช)
• ลงนาม (พระอนุวงศ์)

ป่วย

• ทรงพระประชวร (พระราชา)
• ประชวร (เจ้านาย พระราชวงศ์ , พระสังฆราช)
• อาพาธ (พระ, เณร)

ป่วย

• ทรงพระประชวร (พระมหากษัตริย์, สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• ประชวร (พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

ตาย

• สวรรคต (พระเจ้าอยู่หัว, พระราชินี, พระบรมราชชนนี, พระยุพราช, พระบรมราชกุมาร, พระบรมราชกุมารี, พระบรมราชวงศ์ที่ได้รับพระราชทานฉัตร ๗ ชั้น)
• ทิวงคต (พระยุพราช, เจ้าฟ้าที่ได้รับเฉลิมพระยศพิเศษ, พระราชาต่างประเทศ)
• สิ้นพระชนม์ (สมเด็จเจ้าฟ้า, พระองค์เจ้า, สมเด็จพระสังฆราช)
• สิ้นชีพตักษัย, ถึงชีพิตักษัย (หม่อมเจ้า)
• ถึงแก่พิราลัย, ถึงพิราลัย (เจ้าประเทศราช, สมเด็จเจ้าพระยา)
• ถึงแก่มรณภาพ, มรณภาพ (พระ, เณร)
• ถึงแก่อสัญกรรม (องคมนตรี, ประธานองคมนตรี, รัฐมนตรี, นายกรัฐมนตรี, ประธานสภา, เจ้าพระยา, ผู้ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นปฐมจุลจอมเกล้า, ประธานาธิบดีต่างประเทศ)
• ถึงแก่อนิจกรรม (พระยา, ผู้ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นปถมาภรณ์มงกุฎไทย/ทุติยจุลจอมเกล้า, ผู้ได้รับเป็นกรณีพิเศษ)
• ถึงแก่กรรม, สิ้นชีวิต, เสียชีวิต, มรณะ (สุภาพ)

ตาย

• สวรรคต, เสด็จสวรรคต (พระมหากษัตริย์, สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร, พระบรมราชวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้าที่ทรงพระเศวตฉัตร ๗ ชั้น)
• ทิวงคต (พระบรมราชวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้าที่ได้รับการเฉลิมพระยศพิเศษ)
• สิ้นพระชนม์ (พระบรมราชวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า)
• ถึงชีพิตักษัย, สิ้นชีพตักษัย (พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

คำพูด

• พระราชดำรัส, พระราชกระแส (พระราชา)
• รับสั่ง (พระราชวงศ์, พระอนุวงศ์)

พูด

• มีพระราชดำรัส, มีกระแสพระราชดำรัส (พระราชา, พระราชินี, พระยุพราช, พระบรมราชกุมาร, พระบรมราชกุมารี)
• รับสั่ง, มีพระดำรัส (พระราชวงศ์)
• ดำรัส, ตรัส (พระองค์เจ้า, หม่อมเจ้า)

( ข้อยกเว้น ตรัส, รับสั่ง สำหรับ พระราชา, พระราชินี, พระบรมราชกุมาร, พระบรมราชกุมารี ใช้ในกรณีเรื่องธรรมดา )

พูด

• มีพระราชดำรัส, มีพระราชกระแส, มีกระแสพระราชดำรัส (พระมหากษัตริย์, สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมุฏราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• มีพระดำรัส, ดำรัส, มีรับสั่ง (พระบรมราชวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า)
• รับสั่ง, มีรับสั่ง (พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

ให้

• พระราชทาน (พระมหากษัตริย์, สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมุฏราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• พระราชทาน, ประทาน (โบราณ) (พระบรมราชวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า)
• ประทาน (พระบรมราชวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

คำสอน

• พระบรมราโชวาท (พระราชา)
• พระโอวาท (เจ้านาย พระราชวงศ์)

สอน

• มีพระบรมราโชวาท (พระราชา)
• มีพระโอวาท (เจ้านาย พระราชวงศ์)

ให้โอวาท

• มีพระบรมราโชวาท, พระราชทานพระบรมราโชวาท (พระมหากษัตริย์)
• มีพระราโชวาท, พระราชทานพระราโชวาท (สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมุฏราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• มีพระโอวาท, พระราชทานพระโอวาท, ประทานพระโอวาท (โบราณ) (พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า)
• มีพระโอวาท, ประทานพระโอวาท (พระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า)
• มีโอวาท, ประทานโอวาท (พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

โอวาท

• พระบรมราโชวาท (พระมหากษัตริย์)
• พระราโชวาท (สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมุฏราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• พระโอวาท (พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

สั่ง

• มีพระราชกระแส, มีพระราชกระแสรับสั่ง, มีพระราชดำรัสสั่ง (พระมหากษัตริย์) (มีพระบรมราชโองการ หมายถึง สั่ง เรื่องสำคัญเป็นทางการ ซึ่งต้องมีผู้สนองพระบรมราชโองการ)
• มีพระราชเสาวนีย์, มีพระราชดำรัสสั่ง (สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี)
• มีพระราชบัณฑูร, มีพระราชดำรัสสั่ง (สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร)
• มีพระราชบัญชา, มีพระราชดำรัสสั่ง (สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• มีพระดำรัสสั่ง, มีรับสั่ง (พระบรมราชวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า)
• มีรับสั่ง (พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

คำสั่ง

• พระบรมราชโองการ (พระราชา)
• พระราชเสาวนีย์, พระเสาวนีย์ (พระราชินี, พระราชชนนี)
• พระราชโองการ (พระราชาต่างประเทศ)
• พระราชดำรัสสั่ง (พระยุพราช, พระบรมราชกุมาร, พระบรมราชกุมารี, พระราชวงศ์)
• พระราชบัณฑูร (พระบรมราชกุมาร)
• พระราชบัญชา (พระบรมราชกุมารี)
• พระบัญชา (สมเด็จเจ้าฟ้า, พระองค์เจ้า, พระอนุวงศ์, พระสังฆราช)
• พระประศาสน์ (สมเด็จเจ้าพระยา)
• บัญชา (นายกรัฐมนตรี)

คำอธิบาย

• พระบรมราชาธิบาย (พระราชา)
• พระราชาธิบาย (พระราชินี, พระราชชนนี)

คำถาม

• พระราชปุจฉา

คำถาม

• มีพระราชกระแสรับสั่งถาม, มีพระราชดำรัสถาม (พระมหากษัตริย์, สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี) (มีพระราชปุจฉา หมายถึง ถามข้อปัญหาธรรมอย่างเป็นทางการ ใช้แก่ พะมหากษัตริย์ และกรมพระราชวังบวร)
• มีรับสั่งถาม (พระบรมราชวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า)
• ทรงถาม (พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

คำตัดสิน

• พระบรมราชวินิจฉัย (พระราชา)

ตัดสินใจ

• ตัดสินพระราชหฤทัย (พระมหากษัตริย์, สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• ตัดสินพระหฤทัย (พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

วินิจฉัย

• มีพระบรมราชวินิจฉัย (พระมหากษัตริย์)
• มีพระราชวินิจฉัย (สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• มีพระวินิจฉัย (พระบรมราชวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า)
• ทรงวินิจฉัย (พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า)

คำทักทาย

• พระราชปฏิสันถาร (พระราชา, พระราชินี)
• พระปฏิสันถาร (พระราชวงศ์ชั้นสูง)
• พระดำรัสทักทาย (พระราชวงศ์)

คำพูดทักทาย

• พระราชดำรัสปฏิสันถาร (พระมหากษัตริย์, สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมุฏราชกุมาร, สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี)
• พระดำรัสปฏิสันถาร (พระบรมราชวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า)

ผลงานประพันธ์

• พระราชนิพนธ์ (พระมหากษัตริย์, พระราชินี, พระยุพราช, พระบรมราชกุมาร, พระบรมราชกุมารี, พระราชชนก, พระราชชนนี) เช่น
  • พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงพระราชนิพนธ์ "ไชยเชษฐ์" "สังข์ทอง" "ไกรทอง" "มณีพิชัย" "คาวี"
  • พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ "ไกลบ้าน"
  • พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ "เวณิสวานิช"
• พระนิพนธ์ (พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า - พระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า) เช่น
  • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงพระนิพนธ์ "ความทรงจำ"
  • สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอเจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนาฯ ทรงพระนิพนธ์ "จุฬาลงกรณราชสันตติวงศ์" "พระราชธิดาในรัชกาลที่ ๕" "เจ้านายเล็กๆ-ยุวกษัตริย์" "ไปรษณียบัตรเจ้าฟ้า"
• นิพนธ์ (หม่อมเจ้า) เช่น
  • หม่อมเจ้าอากาศดำเกิง รพีพัฒน์ ทรงนิพนธ์ "ละครแห่งชีวิต" "วิมานทลาย"

อ้างอิง

ราชบัณฑิตยสถาน. (๒๕๕๐). ราชาศัพท์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน.

ดูเพิ่ม

• คำราชาศัพท์ (เชิงความหมายและที่มาของคำ)